Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) hiện đang là một trong những đại dự án địa chính trị và kinh tế tham vọng nhất thế kỷ 21. Được xem là nỗ lực tái định hình bản đồ kinh tế toàn cầu, BRI không chỉ đơn thuần là việc xây dựng cầu đường hay cảng biển, mà còn ẩn chứa những tầng sâu về chiến lược ngoại giao, an ninh và công nghệ.
Để hiểu rõ về “siêu dự án” này, chúng ta cần đi sâu vào phân tích cấu trúc, cốt lõi và những mục tiêu thực sự mà Trung Quốc đang hướng tới. Bài viết dưới đây sẽ giải mã chi tiết những khía cạnh này, cung cấp một góc nhìn toàn diện cho độc giả quan tâm đến thời cuộc.
1. Giải mã thuật ngữ: Từ “Con đường Tơ lụa” đến BRI
Sáng kiến này ban đầu được biết đến với tên gọi “Một Vành đai – Một Con đường” (One Belt One Road – OBOR), hay trong tiếng Hán là “Nhất đới nhất lộ”. Sau đó, để phù hợp hơn với ngôn ngữ ngoại giao quốc tế và giảm bớt sắc thái áp đặt, Trung Quốc đã chính thức đổi tên tiếng Anh thành Belt and Road Initiative (BRI) – Sáng kiến Vành đai và Con đường.
Nếu bạn đang tìm hiểu tài liệu nước ngoài và cần dịch 1 đoạn văn tiếng anh liên quan đến chủ đề này, bạn sẽ thường xuyên bắt gặp sự thay đổi thuật ngữ từ OBOR sang BRI trong các văn bản sau năm 2016.
Tên gọi đầy đủ của sáng kiến bao gồm hai vế:
- Vành đai kinh tế con đường tơ lụa (Vành đai).
- Con đường tơ lụa trên biển thế kỷ XXI (Con đường).
Điểm thú vị nằm ở sự lặp lại của từ “Tơ lụa”. Đây không chỉ là hoài niệm về quá khứ huy hoàng thời Hán – Đường, mà còn là sự khẳng định về khát vọng phục hưng vị thế trung tâm của Trung Quốc. Tuy nhiên, hàng hóa lưu thông trên con đường này ngày nay không còn là tơ lụa hay gốm sứ thủ công. Thay vào đó là các dòng chảy của năng lượng, công nghệ, vốn đầu tư và hàng hóa tiêu dùng hiện đại. Đó có thể là những sản phẩm công nghiệp nặng, hay đơn giản là những vật dụng thiết yếu hàng ngày (ví dụ như cái bình nước tiếng anh là gì thì trong giao thương quốc tế, nó đại diện cho nhóm hàng gia dụng mà Trung Quốc muốn xuất khẩu đi khắp thế giới).
Bản đồ minh họa các tuyến đường của sáng kiến Vành đai và Con đường kết nối Trung Quốc với thế giới
2. Cấu trúc thực sự của Sáng kiến Vành đai và Con đường
Mặc dù tên gọi chỉ đề cập đến hai thành phần, nhưng thực tế cấu trúc của BRI phức tạp và đa chiều hơn, bao gồm 3 cấu kiện chính:
2.1. Vành đai (The Belt) – Tuyến đường bộ
Đây là trục chính khởi đi từ Trung Quốc, kết nối với Trung Á, Nga và vươn tới Châu Âu. “Vành đai” thực chất không chỉ là một đường đơn lẻ mà là mạng lưới dày đặc các tuyến đường sắt cao tốc, đường bộ, đường ống dẫn dầu và khí đốt. Mục tiêu là vực dậy vùng phía Tây kém phát triển của Trung Quốc và kết nối sâu rộng vào lục địa Á – Âu.
2.2. Con đường (The Road) – Tuyến đường biển
Dù gọi là “Con đường”, đây thực chất là tuyến hàng hải kết nối các cảng biển từ Nam Trung Quốc qua Đông Nam Á, Nam Á, Châu Phi và Địa Trung Hải. Nếu “Vành đai” là sự tiếp nối của con đường tơ lụa trên bộ, thì “Con đường” là tham vọng trở thành cường quốc biển của Trung Quốc trong thế kỷ 21 – điều mà các triều đại phong kiến trước đây chưa thực hiện trọn vẹn.
Sự giao thương trên biển không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn kéo theo sự giao thoa văn hóa. Các giá trị tín ngưỡng, phong tục tập quán cũng theo đó mà lan tỏa. Những khái niệm văn hóa đặc thù (chẳng hạn như bàn thờ tiếng anh là gì trong bối cảnh thờ cúng tổ tiên của người Á Đông) cũng dần được thế giới phương Tây biết đến nhiều hơn thông qua quá trình giao lưu này.
2.3. Con đường thông tin (Digital Silk Road)
Đây là cấu kiện “ẩn” nhưng đóng vai trò linh hồn của BRI. Đó là mạng lưới kết nối kỹ thuật số, cáp quang biển và đặc biệt là công nghệ 5G. Trung Quốc không chỉ muốn xây cầu đường vật lý mà còn muốn thiết lập hạ tầng kỹ thuật số toàn cầu, tạo ra một “không gian” kết nối thông tin tốc độ cao với Trung Quốc là trung tâm dữ liệu.
3. Mối quan hệ biện chứng giữa “Vành đai” và “Con đường”
Vành đai và Con đường giống như “đôi cánh” của một con chim, hay hai gọng kìm trong chiến lược tổng thể.
- Sự giống nhau: Cả hai đều lấy Trung Quốc làm trung tâm khởi phát và quy tụ.
- Sự khác biệt và bổ sung:
- Vành đai (Đường bộ): Giúp Trung Quốc phát triển vùng nội địa phía Tây, kết nối chặt chẽ với các nguồn tài nguyên ở Trung Á và thị trường Châu Âu.
- Con đường (Đường biển): Giúp củng cố vị thế của vùng duyên hải phía Đông (vốn đã phát triển), đồng thời mở rộng ảnh hưởng xuống Đông Nam Á và Châu Phi.
Sự phát triển của BRI cũng kéo theo sự hiện đại hóa trong lối sống và dịch vụ tại các quốc gia nằm trong mạng lưới. Từ những dịch vụ chăm sóc cá nhân đời thường nhất (như việc gội đầu tiếng anh là gì và các dịch vụ spa, thư giãn kiểu Á đang ngày càng phổ biến) cho đến các dịch vụ tài chính, logistics cao cấp đều được nâng cấp để phục vụ dòng người và hàng hóa lưu thông.
4. Cốt lõi của Sáng kiến: Hạ tầng và Công nghệ
Cốt lõi của BRI không nằm ở những lời tuyên bố hoa mỹ, mà nằm ở những dự án “xương sống” cụ thể:
Hạ tầng cứng (Hard Infrastructure)
Các dự án đường sắt cao tốc, đường cao tốc, đập thủy điện, và hệ thống đường ống dẫn khí đốt là trọng tâm. Bên cạnh đó là sự mọc lên của các đặc khu kinh tế, các thành phố vệ tinh và trung tâm logistics dọc theo các tuyến đường này.
Hạ tầng cảng biển
Tại “Con đường”, cốt lõi là việc xây dựng hoặc thuê lại các cảng biển chiến lược (như tại Sri Lanka, Pakistan, Hy Lạp). Mục tiêu là tạo ra chuỗi cung ứng liên hoàn, nơi hàng hóa Trung Quốc có thể tiếp cận mọi ngóc ngách thế giới nhanh nhất.
Hạ tầng số (5G và Huawei)
Một điểm nhấn quan trọng khác là vai trò của các tập đoàn công nghệ như Huawei trong việc xây dựng mạng lưới 5G. Việc xuất khẩu công nghệ này giúp Trung Quốc nắm giữ lợi thế trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, định hình các tiêu chuẩn kỹ thuật số mới cho thế giới.
5. Những mục tiêu chiến lược của BRI
Sáng kiến Vành đai và Con đường hướng tới 4 nhóm mục tiêu lớn:
5.1. Mục tiêu Kinh tế
BRI là giải pháp cho bài toán dư thừa năng lực sản xuất của Trung Quốc (trong các ngành thép, xi măng, xây dựng hạ tầng). Thông qua việc xuất khẩu hạ tầng, Trung Quốc giải phóng được lượng hàng hóa tồn đọng, đồng thời thu về các nguồn tài nguyên thiên nhiên và năng lượng cần thiết.
Hơn nữa, việc mở rộng thị trường giúp các doanh nghiệp Trung Quốc tiếp cận được tệp khách hàng khổng lồ, đáp ứng mọi sở thích trong tiếng anh hay thói quen tiêu dùng đa dạng của người dân bản địa tại các quốc gia thành viên, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.
5.2. Mục tiêu Chính trị
Trung Quốc muốn chuyển từ vị thế “tham gia cuộc chơi” sang “người dẫn dắt”. BRI giúp Bắc Kinh tập hợp một mạng lưới các quốc gia đồng minh hoặc phụ thuộc về kinh tế, từ đó tạo ra cán cân đối trọng với các liên minh của phương Tây, Mỹ và Nhật Bản.
5.3. Mục tiêu Ngoại giao
BRI đánh dấu sự chấm dứt của kỷ nguyên “Thao quang dưỡng hối” (giấu mình chờ thời). Thay vào đó là một chính sách ngoại giao quyết đoán, chủ động định hình luật chơi quốc tế và khẳng định vị thế nước lớn.
5.4. Mục tiêu Đối nội
Cuối cùng, sự thành công của BRI là bệ đỡ cho tính chính danh của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Duy trì tăng trưởng kinh tế là chìa khóa để đảm bảo ổn định xã hội trong nước, hiện thực hóa “Giấc mộng Trung Hoa” vào năm 2049 – kỷ niệm 100 năm thành lập nước CHND Trung Hoa.
Kết luận
Sáng kiến Vành đai và Con đường không chỉ là một dự án kinh tế mà là một chiến lược tổng thể nhằm đưa Trung Quốc trở lại vị trí trung tâm của thế giới. Với cấu trúc “kiềng ba chân” gồm đường bộ, đường biển và đường thông tin, cùng cốt lõi là hạ tầng và công nghệ, BRI đang từng bước thay đổi diện mạo địa chính trị toàn cầu.
Tuy nhiên, con đường này không trải đầy hoa hồng. Những thách thức từ chiến tranh thương mại, xung đột địa chính trị và sự lo ngại của các nước về “bẫy nợ” vẫn là những rào cản lớn. Sự thành bại của BRI trong tương lai sẽ là thước đo chính xác nhất cho sức mạnh và tầm ảnh hưởng thực sự của Trung Quốc trong thế kỷ 21.
Tài liệu tham khảo:
- Bài viết dựa trên nghiên cứu: “Cấu trúc, cốt lõi, mối quan hệ và mục tiêu của sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc” – TS Trịnh Văn Định, Tạp chí Lý luận chính trị (2020).
- Vương Nghĩa Nguy (2017), Sáng kiến “Vành đai và Con đường” sự trỗi dậy của Trung Quốc sẽ mang đến cho thế giới điều gì, Nxb Thế giới mới.
