Trong cấu trúc đề thi tốt nghiệp THPT môn Ngữ văn những năm gần đây, câu hỏi nghị luận xã hội (NLXH) luôn đóng vai trò quan trọng, chiếm 20% tổng số điểm của bài thi. Tuy nhiên, không ít thí sinh vẫn cảm thấy lúng túng khi phải gói gọn những tư tưởng sâu sắc hay các vấn đề thời sự nóng hổi chỉ trong dung lượng khoảng 200 chữ. Để làm tốt phần này, bên cạnh việc trau dồi kiến thức xã hội, học sinh cần nắm vững phương pháp và kỹ năng làm bài.
Dưới đây là những hướng dẫn chi tiết từ cô Hồ Ái Linh (Giáo viên Văn trường THCS – THPT Đào Duy Anh, TP.HCM) về cách viết đoạn văn nghị luận xã hội, giúp các sĩ tử xác định đúng vấn đề, lập dàn ý logic và tối ưu hóa điểm số. Tương tự như việc luyện thi chứng chỉ toeic 4 kỹ năng đòi hỏi chiến thuật cụ thể, việc viết văn nghị luận cũng cần một lộ trình tư duy rành mạch để chinh phục giám khảo.
1. Xác định đúng dạng đề và phạm vi kiến thức
Trước khi đặt bút viết, điều tiên quyết là thí sinh phải nhận diện được dạng đề. Câu 1 phần Làm văn thường xoay quanh ba trục chủ đề chính:
- Nghị luận về một tư tưởng, đạo lý.
- Nghị luận về một hiện tượng đời sống.
- Nghị luận về một vấn đề xã hội được đặt ra trong tác phẩm văn học (nghị luận tổng hợp).
Hiện nay, xu hướng ra đề thi tốt nghiệp THPT thường liên kết chặt chẽ câu hỏi NLXH với phần Đọc hiểu (Phần I). Cụ thể, vấn đề cần nghị luận sẽ được rút ra từ ngữ liệu đọc hiểu.
Để làm tốt dạng bài tích hợp này, học sinh cần kỹ năng “đọc – hiểu” thật sâu để tìm ra vấn đề cốt lõi (keyword) mà đề bài yêu cầu. Việc xác định sai vấn đề sẽ dẫn đến lạc đề, mất điểm oan uổng. Hãy tự hỏi: Đề bài yêu cầu bàn luận về khía cạnh nào? (Nguyên nhân, hậu quả, giải pháp hay ý nghĩa?).
2. Kỹ thuật lập dàn ý cho đoạn văn 200 chữ
Sau khi đã nắm bắt được “linh hồn” của đề bài, bước tiếp theo là xây dựng dàn ý. Với dung lượng giới hạn, bạn không thể viết lan man mà cần cô đọng, súc tích.
Mở đoạn: Ấn tượng và trực diện
Hãy bắt đầu bằng một câu chủ đề (topic sentence) khái quát nội dung. Bạn có thể dẫn dắt trực tiếp bằng cách trích dẫn câu nói trong đề hoặc sử dụng từ khóa chính. Mục tiêu là để bring out nghĩa là gì – làm nổi bật vấn đề ngay lập tức cho người chấm thấy.
Thân đoạn: Triển khai logic
Đây là phần trọng tâm, nơi bạn thể hiện tư duy sắc bén của mình. Cấu trúc chuẩn nên bao gồm:
- Giải thích: Cắt nghĩa ngắn gọn từ khóa hoặc vấn đề. Nếu vấn đề đã rõ, có thể lướt qua nhanh.
- Phân tích & Bàn luận: Đây là phần quan trọng nhất. Hãy tập trung vào khía cạnh mà đề yêu cầu (ví dụ: ý nghĩa, vai trò, tác hại…). Đừng viết chung chung, hãy xoáy sâu vào từ khóa “giá trị” hoặc “hậu quả”. Việc sử dụng từ ngữ chính xác là rất quan trọng, cũng giống như việc bạn phải phân biệt enough là loại từ gì trong tiếng Anh để đặt câu đúng ngữ pháp, trong văn nghị luận, từ ngữ phải đắt giá và đúng trọng tâm.
- Dẫn chứng: Đưa ra minh chứng thực tế, tiêu biểu và mang tính thời sự. Lưu ý: Tuyệt đối không lấy nhân vật văn học làm dẫn chứng cho bài nghị luận xã hội.
Kết đoạn: Bài học nhận thức
Kết thúc đoạn văn bằng một câu chốt, đúc kết lại vấn đề và rút ra bài học cho bản thân (nhận thức và hành động). Bên cạnh đó, bạn có thể mở rộng vấn đề một chút để bài viết có chiều sâu hơn, tương tự như việc học từ vựng mở rộng kiểu also đọc tiếng anh là gì để câu văn thêm phong phú.
3. Phân tích ví dụ minh họa thực tế
Để hình dung rõ hơn về cách viết đoạn văn nghị luận xã hội, hãy cùng xem xét một đề bài cụ thể:
Đề bài: Từ nội dung đoạn trích ở phần đọc hiểu, hãy viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) bàn về giá trị của việc con người biết đối mặt và chinh phục nghịch cảnh.
Hướng dẫn dàn ý:
- Vấn đề: Giá trị của việc đối mặt và chinh phục nghịch cảnh.
- Giải thích: Nghịch cảnh là gì? (Hoàn cảnh éo le, khó khăn).
- Bàn luận (Trọng tâm): Tập trung vào “giá trị” (lợi ích/kết quả) khi ta vượt qua nghịch cảnh (trưởng thành, bản lĩnh, thành công…).
- Dẫn chứng: Sylvester Stallone, những tấm gương vượt khó…
- Phản đề: Phê phán những người hèn nhát, dễ buông xuôi.
- Bài học: Liên hệ bản thân.
Đoạn văn mẫu tham khảo:
“Nghịch cảnh” từ xưa đến nay vẫn luôn là nhân tố không thể thiếu trong quá trình phát triển của một con người, vấn đề là mỗi người biết đối diện và chinh phục nó ra sao. Tất cả nghịch cảnh đều ẩn chứa một hạt mầm lợi ích tương đương. Có nghịch cảnh mới có tự cải thiện, mới có thành công.
Nhiều người bị sa ngã vào những cạm bẫy của nghịch cảnh, không đủ dũng cảm dám đối diện chúng. Nhưng đối với những người dám đối mặt với chúng, họ từng bước tìm ra được sức mạnh tinh thần và nuôi dưỡng nó, cuối cùng vượt qua nghịch cảnh. Những năng lực thực sự ấy, chỉ khi gặp phải nghịch cảnh mới tìm ra được.
Sau 1855 lần bị hơn 500 công ty điện ảnh từ chối, diễn viên nổi tiếng Hollywood Sylvester Stallone mới có thể thành danh. Sau gần 2000 thất bại, cũng như là 2000 lần dám đối diện với nghịch cảnh, ông mới có thể tìm ra được thành công thực sự. Những ví dụ này cho thấy điều quan trọng con người cần có là không được nghĩ đến hai từ “bỏ cuộc”.
Nếu chẳng may rơi vào hoàn cảnh khó khăn, ta chỉ có thể dùng sự nỗ lực của chính bản thân để tìm giải pháp thoát ra khỏi khó khăn. Trong quá trình ấy, ta học thêm được vô vàn bài học quý báu, nhưng quan trọng nhất là việc nhận ra chân lý: Chỉ chính bản thân ta mới có thể giúp được ta mà thôi. Chính lúc ta sẵn sàng đối diện với nghịch cảnh là lúc ta bước một bước gần hơn trên con đường trưởng thành, hoàn thiện bản thân và nhận được sự nể phục, tin yêu từ người khác.
(Theo Phan Cảnh Đăng Viên – THPT Năng khiếu, ĐHQG TP.HCM)
4. Những nguyên tắc “vàng” cần ghi nhớ
Để bài viết đạt điểm tối đa, thí sinh cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy tắc sau:
- Hình thức: Đảm bảo viết đúng hình thức đoạn văn (không xuống dòng). Có thể chọn cách trình bày diễn dịch, quy nạp hoặc tổng – phân – hợp.
- Thao tác lập luận: Sử dụng linh hoạt các thao tác giải thích, chứng minh, bình luận, bác bỏ. Tuy nhiên, cần chọn lọc thao tác phù hợp nhất, không cố nhồi nhét tất cả.
- Dung lượng và thời gian: Độ dài lý tưởng là khoảng 2/3 trang giấy thi. Thời gian làm bài chỉ nên gói gọn trong 20-25 phút để dành thời gian cho câu Nghị luận văn học (5 điểm).
- Giọng văn: Cần thể hiện quan điểm cá nhân rõ ràng, thái độ sống tích cực. Tránh sáo rỗng hoặc hô hào khẩu hiệu.
Lời kết
Viết văn nghị luận xã hội không khó nếu bạn nắm vững công thức và thường xuyên luyện tập. Hãy coi mỗi đề bài như một cơ hội để bày tỏ tiếng nói của thế hệ trẻ trước cuộc sống. Giống như việc tìm ra các câu thần chú trong harry potter để giải quyết phép thuật, việc tìm ra “câu thần chú” cho bài văn chính là sự chân thành và tư duy logic của chính bạn. Chúc các bạn ôn tập tốt và đạt kết quả cao trong kỳ thi sắp tới!
Tham khảo: VnExpress & Cô giáo Hồ Ái Linh
